A temperatura é a propiedade ambiental con maior influencia na bioloxía dos organismos e, en consecuencia, na forma na que estes interactúan entre si e co medio que os rodea. Ela determina a velocidade na que ocorren las reaccións químicas do metabolismo e, de esta forma, rixe o tempo de procesos vitais coma o crecemento, a fecundidade ou a reprodución.
Podería dicirse que a vida na Terra compórtase da mesma maneira que unha ola de fogón: a maior temperatura, todo ocorre máis rápido.
Nos ambientes acuáticos, ademais desta relación directa entre temperatura e bioloxía, a temperatura da auga determina outras propiedades físicas do medio coma a cantidade de oxíxeno disolto (fundamental para a respiración dos organismos) e a capacidade de absorción do CO₂ atmosférico (clave no control do efecto invernadoiro e da acidificación dos océanos).
Se xuntamos as pezas deste puzle e centrámonos nos océanos, é de esperar que un aumento da temperatura da auga acelere o metabolismo dos organismos. Aumentaría a súa respiración e, polo tanto, a súa demanda de oxíxeno (elemento cada vez máis escaso no seu medio). Non parece unha situación ideal, dende logo. Aínda que sabemos que unhas especies resistirán mellor os impactos do cambio climático, outras (máis vulnerables) verán as súas poboacións mermadas, puidendo chegar a extinguirse.
Proxeccións para saber que pasará no futuro
Neste contexto, e para estudar as futuras consecuencias globais do quencemento global, os científicos traballan con escenarios futuros predefinidos, coñecidos como escenarios RCP. Baseados nos patróns potenciais de emisión de gases de efecto invernadoiro, estes escenarios prevén que a temperatura media dos océanos subirá entre 0,8 e 3,1 ℃ a finais do século XXI.
Considerando estes rangos de temperatura, os científicos tratan de predicir cal será a resposta dos ecosistemas ás futuras condicións ambientais a través de experimentos nos que as especies mariñas están sometidas a estes niveis de temperatura.
Os resultados destes estudos de laboratorio e as observacións in situ das condicións ambientais xa suxiren que estamos achegándonos aos rangos fisiolóxicos tolerables polas especies en zonas tropicais. Polo tanto, o límite de habitabilidade destas rexións podería estar máis preto do que pensabamos.
As especies foxen dos trópicos
En abril, un estudo publicado na prestixiosa revista PNAS descubriu que a resposta dos organismos mariños tropicais ao quecemento global leva en marcha durante polo menos unhas décadas.
O traballo comprobou que entre 1955 e 2015 houbo un desprazamento xeral de especies mariñas da zona ecuatorial cara aos polos (zonas máis temperadas con latitudes máis altas). Este patrón de abandono dos trópicos, calculado a partir de datos dunhas 50.000 especies mariñas, podería ter un tamaño tal que estas rexións deixan de ser os lugares máis biodiversos do planeta. E non só iso, parece que o número de especies desprazadas aumenta década tras década, acelerando o “fuxida” das especies tropicais.
Fenómenos coma este non son novos na historia da Terra. Os científicos xa observaron este tipo de patróns no rexistro fósil coincidindo con períodos de quecemento global no pasado.
O novo (e máis preocupante) da situación actual é a velocidade á que todo está a suceder. Este estudo sería a primeira evidencia científica a gran escala do abandono xeneralizado de especies nos trópicos debido ao quecemento global brusco e acelerado.
Efectos tamén para os humanos
Se continúa esta tendencia, o impacto da desaparición da biodiversidade tropical será incalculable para a humanidade. Nos trópicos (onde se estima que vive o 85% da poboación humana máis pobre do planeta) estimouse que a pesca podería caer un 40% para 2050 en relación aos valores do ano 2000 debido ao cambio climático. Isto suporía un risco para a seguridade alimentaria e os ingresos do turismo nestas zonas.
Ademais, estímase que o aumento da temperatura húmida (medido en condicións de máxima humidade) por encima do límite fisiolóxico soportable polos humanos (35 ℃) dificultará a supervivencia das sociedades nestas áreas e desencadeará migracións climáticas onde as consecuencias a nivel xeopolíticas aínda son difíciles de predicir.
Fronte a esta perspectiva e á vista da insuficiente desaceleración das causas que favorecen o cambio climático, a comunidade científica céntrase agora na busca de opcións de mitigación e adaptación ás consecuencias do cambio climático na pesca. Estas medidas – que non son exclusivas das pesqueiras tropicais porque o movemento dos stocks de peixes cara aos polos é global – teñen os seus principais pilares na capacidade organizativa das comunidades e institucións humanas e no uso do coñecemento científico e local.
O cumprimento dos acordos internacionais que establecen o límite do quecemento global do planeta a 1,5 ℃ para o século XXI (Cumio do Clima de París, 2015) é, hoxe, a única medida paliativa que podería deter esta tendencia catastrófica. Aínda que todo parece indicar que chegaremos tarde a este obxectivo, non se perderán todos se se reactiva a vontade política.
A actividade investigadora do CIM conta co apoio da Xunta de Galicia e a Unión Europea, a través do seu cofinanciamento ao abeiro do Programa Operativo FEDER/FSE Galicia 2014-2020.
